Tom 36 – Współczesne przekształcenia społeczno-gospodarcze a potencjał ludnościowy wschodniej Polski

Opis:

Pojęcie „wschodnia Polska” ma bardzo różne konotacje historyczne, społeczne i kulturowe oraz nieokreślony zasięg terytorialny. Podobny sąd wyraża G. Gorzelak (2007) mówiąc o niejednoznacznej definicji „Polski Wschodniej”; jego zdaniem obszar ten zazwyczaj kojarzy się z trzema wschodnimi województwami: podlaskim, lubelskim, podkarpackim oraz wschodnim fragmentem woj. mazowieckiego. Zasięg przestrzenny wschodniej Polski wyznaczają współczesne opracowania planistyczne, które włączają do niej województwa: podkarpackie, lubelskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie i świętokrzyskie. Wydaje się jednak, że wynika to bardziej z potrzeb praktycznych (tereny wschodnie wspierane są dodatkowymi środkami UE w ramach Programu Rozwoju Polski Wschodniej), niż uwarunkowań geograficznych lub historyczno-kulturowych. Włączenie bowiem do wschodniej Polski regionu świętokrzyskiego nie ma żadnych uzasadnień merytorycznych.

W naszym opracowaniu obszar badań obejmuje trzy wschodnie województwa: podlaskie, lubelskie i podkarpackie oraz wschodni fragment woj. mazowieckiego, które geograficznie zlokalizowane są w sąsiedztwie wschodniej granicy Polski (ryc. 1). Przyjmujemy, że jest to obszar wschodniej Polski wyznaczony granicami administracyjnymi, mając przy tym świadomość ułomności takiej delimitacji. Objęty opracowaniem wschodni fragment woj. mazowieckiego nie zawsze jest przedmiotem szczegółowego omówienia w tekście. Agregacja części danych do poziomu województw często uniemożliwia dokonanie pełnowartościowej analizy porównawczej.

Region wschodni Polski jest bardzo interesującym poligonem badawczym; ma zróżnicowaną przeszłość historyczną, leży na pograniczu kultur Wschodu i Zachodu, stanowi obszar peryferyjny oraz ma bardzo zróżnicowane warunki środowiskowe. Wśród najczęściej identyfikowanych jego cech wyróżnia się na ogół negatywne zjawiska, w tym: niski poziom życia, wysoką stopę ukrytego bezrobocia, niską aktywność gospodarczą, drenaż mózgów wykształconej młodzieży, zaawansowane procesy depopulacji, postępujący proces starzenia się ludności czy polaryzację rozwoju przestrzennego. Wymienione przykłady procesów społecznych i ekonomicznych oraz położenie na pograniczu Unii Europejskiej sprawiają, że region ten zajmuje szczególne miejsce w badaniach przestrzennych (np. Bałtowski 1994, Dębski 1997, Bański 2009, Celińska-Janowicz i in. 2010, Eberhardt i inni 1997, Miszczuk i Wesołowska 2012). Zasoby ludnościowe są jednym z najistotniejszych elementów struktury społeczno-ekonomicznej każdego regionu. Struktura wieku i płci, gęstość zaludnienia, poziom zdrowotności, ruch naturalny, migracje oraz poziom wykształcenia mieszkańców odgrywają ważną rolę w rozwoju regionów, a w praktyce badawczej są często traktowane jako wskaźniki diagnozujące stan rozwoju regionu. Często też stanowią główne wskaźniki w prognozowaniu możliwych kierunków rozwoju.

Publikacje: